بررسی حکم شرعی معامله در بورس

بررسی حکم شرعی معامله در بورس

بنده سوالی در زمینه شرعی بودن معاملاتی که در بورس در ایران انجام می شود داشتم؟ مثلا خرید اوراق قرضه، سهام و دریافت سود حاصل از خرید سهام شرکتها.

با توجه به اینکه معاملات و مبادلاتی که در بورس صورت می گیرد گاها از حدودات شرعی خارج می شوند و بعضا شروطی را که شرع در معاملات بین دو طرف معامله تعیین کرده تا معامله جنبه ی شرعی به خود بگیرد، در بورس مراعات نمی شود، لذا توصیه می شود که خود را از اینگونه معاملات پر از شبهه دور کنید تا مبادا خدای ناکرده در یک محذور شرعی بیافتید.

هر چند بطور مطلق نمی توان حکم حرام بودن همه نوع معاملاتی که در بورس صورت می گیرد را داد، و لازمه ی صدور حکم اینست که نحوه ی این معاملات بطور دقیق و کامل بیان شوند تا از دید شرع مورد بررسی قرار گیرند.

ولی در کل با توجه به وجود شبهاتی که در این معاملات وجود دارد، باید شرکت در معاملات بورس صورت نگیرد. پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید:

« دَعْ مَا یَرِیبُکَ إِلَی مَا لَا یَرِیبُکَ» نسائی (5714)

یعنی: « آنچه که تو را به شک می اندازد رها کن و به آنچه که به تو اطمینان می دهد، عمل کند».

و نیز فرموده است:« الْحَلَالُ بَیِّنٌ وَالْحَرَامُ بَیِّنٌ وَبَیْنَهُمَا مُشَتبهَاتٌ لَا یَعْلَمُهَا کَثِیرٌ مِنْ النَّاسِ، فَمَنْ اتَّقَی الشبهَاتِ فقد اسْتَبْرَأَ لِدِینِهِ وَعِرْضِهِ» بخاری (52) و مسلم (1599) .

« حلال و حرام مشخص هستند و در این میان، امور مشتبهی وجود دارد که بسیاری از مردم آنها را نمی دانند. هرکس، از آنها پرهیز کند، دین و ایمانش را حفاظت نموده است.»

اما در کل می توان سه نوع شرکت را تعریف کرد:

1- شرکتهایی که فعالیت و معاملات آنها شرعی است، مانند شرکتهای حمل و نقل یا تولید البسه و مواد غذایی و غیره ، و در تعاملات آنها امورات حرامی همچون ربا صورت نمی گیرد. همکاری و مشارکت در این نوع شرکتها مباح و جایز است.

2- شرکتهایی که فعالیت و معاملات آنها حرام است، مانند شرکتهای جهانگردی که مسافران را به محلهای پر از فحشا می برند یا شرکتهایی که تولید کننده ی مشروبات الکلی و یا دیگر فعالیتهای حرام هستند، و یا در معاملات آنها ربا صورت می گیرد. مشارکت و خرید سهام از این نوع شرکتها حرام است. زیرا کسی که با این شرکتها مشارکت کند بمانند آنست که خود نیز آن معاملات حرام را انجام بدهد و و خداوند متعال می فرماید:

(وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ) المائدة/2 .

یعنی: و در نیکی و خوبی با هم همکاری کنید ولی در گناه و معصیت و دشمنی همکاری نکنید.

3- شرکتهایی که اصل فعالیتشان مباح است، ولی گاها مرتکب امورات حرام می شوند ، مثلا گاهی بدلیل نیاز شرکت مجبور می شوند از بانک وام ربوی اخذ کنند. در این مورد علما اختلاف نظر دارند که آیا مشارکت در آنها جایز است یا خیر؟ ولی بیشتر و جمهور علمای معاصر ( از جمله علماء اللجنة الدائمة للإفتاء و مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی و مجمع الفقه الإسلامی التابع لرابطة العالم الإسلامی) مشارکت و خرید سهام آنها را حرام می دانند.

مجمع فقه اسلامی در دوره ی چهاردم خود در سال 1415 چنین حکم کرده اند:

"1- اصل در معاملات بر حلال و مباح بودن آنهاست، بنابراین تاسیس شرکت که هدف آنها مشارکت عمومی است، مادامیکه فعالیت مباح داشته باشند، مشارکت در آنها شرعا امری جایز است.

2- هیچ خلافی وجود ندارد که مشارکت در شرکتهایی که هدف اصلی آنها فعالیتهای حرام است، حرام است. مانند شرکتهایی که تعاملات ربوی دارند یا تولیدات آنها حرام است.

3- برای هیچ مسلمانی جایز نیست که سهام شرکتهایی را بخرد که (هرچند فعالیت مباح دارند ولی) بعضی از معاملاتشان حرام است مانند انجام معاملات ربوی یا تولید بعضی از اصناف محرم.

4- هرگاه شخصی سهام شرکتی را خرید ولی خبر نداشت که آن شرکت تعاملات حرام دارد و بعدا متوجه شد، بر او واجب است از آن شرک خارج شود." (مجمع الفقه الإسلامی التابع لرابطة العالم الإسلام فی دورته الرابعة عشرة سنة 1415 هـ الموافق 1995)

همچنین در قسمتی از فتوای "فتاوی اللجنة الدائمة" آمده: "هر کس که سابقا در شرکتی سهام داشت که آن شرکت تعاملات ربوی داشتند، بر او واجب است تا سهامش را به خود آنها بفروشد، و سپس سود حاصل از آنرا در امورات خیریه انفاق کند." فتاوی اللجنة الدائمة (14/299، 300).

اما زکات سهام در حقیقت همان زکات پول است، زیرا این اوراق در حکم سهام عروض تجاری هستند و همانند پول دارای ارزش و قیمت هستند، و لازمست تا پس از گذشت یکسال کامل قمری از لحظه ای که ارزش آن سهامها به حد نصاب لازم می رسد، یک چهلم آنرا بابت زکات پرداخت نمود. و حد نصاب آن نیز برابر است با ارزش 85گرم طلای 24 عیار، پس از گذشت یکسال بر روزی که فرد مالک این مبلغ می شود، بایستی کل ارزش سهام و سود آنرا جمع کرد و بر عدد چهل تقسیم نمود، حاصل آن همان مقدار زکاتی است که باید به مستحقین زکات داده شود.

خلاصه: با تجه به مطالب فوق، اگر معامله ای وجود داشته باشد که هیچگونه مغایرتی با اصول معاملات شرعی نداشته باشد، و همکاری با معاملات حرام و ربوی در آن صورت نگیرد، شرکت در آن مباح است، در غیر اینصورت جایز نیست که در هیچگونه معامله ای که در آن شبهه وجود دارد شرکت جست.

مثلا خرید اوراق مشارکت، بیشتر به مضاربه شبیه است ولی باید تمامی شروط مضاربه در آن مراعات شود در غیر اینصورت جایز نیست. یعنی چنانکه طرح اوراق مشارکت بگونه ای نباشد که یکی از شرایط مضاربه را نداشته و یا برخلاف آن باشد، در آنصورت جایز است که در آن شرکت کرد، بعبارتی اگر خود طرح حرام و ربوی نباشد، و همچنین میزان دقیق سود افراد قبلا مشخص نباشد (بلکه بصورت درصد از کل سود تعیین شود)، و افراد شرکت کننده در ضرر آن نیز سهیم باشند (باید در شرط قرار داد قید شود) در آنصورت جایز است، در غیر آن نباید در این طرح شرکت نمود.

برای اطلاعات مفصل در مورد نحوه ی مضاربه به فتاوای (3828) و (4219) و (5458) مراجعه کنید.

همچنین خرید سهام شرکتهایی که معاملات حرام انجام می دهند یا مراعات شروط لازم را نمی کنند، قطعا حرام است زیرا خرید سهام این شرکتها در حقیقت تعاون و همکاری در گناه است.

اما شرکتهایی که معاملاتشان مباح است ولی گاها در آن حرام داخل می شود، باز خرید سهام آنها از باب عدم تعاون و یا احتیاط نباید صورت پذیرد.

در کل ما توصیه می کنیم که در معاملات بازار بورس شرکت نکنید.

وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین

بررسی فقهی معاملات فارکس

آنچه امروزه به عنوان بازار فارکس در اینترنت مطرح است، شکل ساده خود را از دست داده و به جای خرید و فروش واقعی ارز به معاملات صوری و مجازی می‌پردازد که از نظر شرعی دارای اشکالاتی است و موجب حرمت و عدم جواز این نوع معاملات می‌شود.

به گزارش خبرگزاری تقریب (تنا) به نقل از بورس، "سیدعباس موسویان" دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، در خصوص مسائل فقهی معاملات فارکس گفت: شکل ساده معاملات فارکس از نظر شرعی اشکالی ندارد، زیرا تمام شرایط معامله را دارد و شرطی که مخالف شرع باشد، قید نشده است.

موسویان ادامه داد: اگر این نوع معامله از طریق اینترنت نیز انجام گیرد و تمام شرایط معامله در آن رعایت شود، به طور شرعی جایز است.

وی توضیح داد: شکل ساده بازار فارکس، بازاری است که در آن ارزهای مختلف مانند دلار، یورو، پوند، ین و. در مقابل هم معامله می‌شوند. در این بازار یک ارز را در مقابل ارز دیگری خرید و فروش می‌کنند.

موسویان تصریح کرد: به این بیان، کسی که سرمایه‌ای دارد و وقتی احساس می‌کند ارزش یک ارز در حال افزایش است، آن ارز را خریداری می‌کند و هنگامیکه ارزش آن افزایش یافت یا احتمال کاهش قیمت آن ارز را می‌دهد به فروش آن می‌پردازد و از مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش سود می‌برد و در مواردی که پیش‌بینی‌اش خطا رود، ضرر می‌کند.

دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه چنین معامله‌ای از سابق بین مردم مرسوم بود، افزود: افراد صاحب سرمایه یا خود به چنین معامله‌ای اقدام می‌کردند یا صرافی را به عنوان وکیل یا عامل خود قرار می‌دادند و از او می‌خواستند در مقابل حق‌العمل معین (اجرت) چنین معامله‌ای را برای آنان انجام دهد و سود و زیان از آن صاحب سرمایه باشد.

وی خاطرنشان کرد: بر این اساس، شکل ساده معاملات فارکس از نظر شرعی اشکالی ندارد؛ زیرا تمام شرایط معامله را داشته و در ضمن آن هم، شرطی که مخالف شرع باشد، قید نشده است.

موسویان تاکید کرد: اگر این نوع معامله از طریق اینترنت نیز انجام شود و تمام شرایط معامله درآن رعایت شود، به طور شرعی جایز است.

شکل جدید معاملات فارکس
دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: این در حالی است که آنچه امروزه به عنوان بازار فارکس در اینترنت مطرح است، شکل ساده خود را از دست داده و فعالان این بازار، به جای خرید و فروش واقعی ارز به معاملات صوری و مجازی می‌پردازند که از نظر شرعی دارای اشکالاتی است و موجب حرمت و عدم جواز این نوع معاملات می‌شود.

موسویان با اشاره به اینکه معاملات رایج فارکس امروزه به صورت‌های مختلف انجام می‌گیرد، گفت: یکی از مهم‌ترین روش‌ها آن است که برخی از کسانی که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می‌کنند و پایگاه یا وبلاگی به این نام برای خود ایجاد کرده‌اند، دارای هویت مشخص واقعی نیستند و هدف آنها از این کار کلاهبرداری است.

وی تصریح کرد: این گروه با تبلیغات گسترده و با فریب مردم سرمایه آنان را جمع کرده و ممکن است برای مدتی نیز سود بپردازند، اما بعد از مدتی اسم و رسم خودشان را از محیط اینترنت بر‌می‌دارند، به‌طوری که مال باخته ، هیچ راهی برای استیفاء حق خود ندارد و همه سرمایه خود را از دست می‌دهد.

دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرد: روشن است که این گروه از معاملات فارکس نامشروع است.

وی به گروه دوم اشاره کرد و افزود: کسانی هستند که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار فارکس معرفی می‌کنند و دارای هویت مشخصی هم هستند و در پایگاه اینترنتی، معاملات سفارش شده توسط صاحب سرمایه را روز به روز در صفحه مخصوص او نمایش می‌دهند و او نیز به این گمان که گزارش واقعی است به آنان اطمینان می‌کند.

موسویان ادامه داد: اما درحقیقت این صفحه اینترنتی یک نمایش صوری بیش نبوده و واقعیت ندارد و آنان اموال سرمایه‌گذار را در جای دیگری مثل قاچاق و. سرمایه گذاری کرده‌اند.

وی تصریح کرد: این قسم از معاملات فارکس نیز به طور قطع شرعی نیست، زیرا سود حاصله هیچ مبنای بررسی حکم شرعی معامله در بورس معامله واقعی ندارد و صرفا برخواسته از بازی با اعداد و صفحه مجازی در اینترنت است.

دبیر کمیته فقهی خاطرنشان کرد: گروه سوم کسانی هستند که خود را درمحیط اینترنت به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می‌کنند و چه بسا دارای هویت مشخصی هم باشند و در بازار ارز نیز فعالیت ‌می‌کنند، اما نوع معاملاتشان شرعی نیست این گروه به جای خرید و فروش واقعی ارز اقدام به معاملات صوری آتی ارز می‌کنند.

وی ابراز داشت: برای مثال، یک طرف متعهد می‌شود یک ‌میلیون یورو را در مقابل یک‌میلیون و پانصد هزار دلار بفروشد و دیگری متعهد به خرید می‌شود با این فرض که هیچ یک قصد جدی خرید یا فروش یورو یا دلار را ندارند بلکه در پایان روز کاری، بر اساس قیمت‌های جدید تسویه نقدی می‌کنند. به این معنا که بررسی حکم شرعی معامله در بورس اگر قیمت یورو افزایش داشت فروشنده آتی مبلغی را به خریدار می‌پردازد و اگر قیمت یورو کاهش داشت، خریدار آتی مبلغی را به فروشنده می‌پردازد.

موسویان تاکید کرد: گاهی اصلا معامله‌ آتی نیز در کار نیست، بلکه قرارداد روی تفاضل قیمت‌هاست؛ به این بیان که دو طرف قرارداد، یک میلیون واحد تفاضل قیمت دلار با یورو می‌بندند؛ به این معنا که اگر تفاضل قیمت‌ها بیشتر شد این طرف به اندازه یک میلیون برابر تغییرات قیمت به دیگری بپردازد و اگر تفاضل قیمت‌ها کمتر شد آن طرف به اندازه یک میلیون برابر تغییرات قیمت به دیگری بپردازد.

وی افزود: روشن است که چنین معاملاتی مبنای شرعی ندارد و درآمد حاصل از آنها نیز نوعی شرط بندی و اکل مال به باطل است.

وی گفت: گروه چهارم کسانی هستند که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار فارکس معرفی می‌کنند و چه بسا دارای هویت مشخصی هم باشند و به طور حقیقی هم معامله ارز انجام دهند، اما در ضمن قرارداد خود با صاحبان سرمایه شروطی مطرح می‌کنند که آن شروط خلاف شرع است، برای مثال شرط می‌کنند زمان هایی که معامله‌ای در کار نیست سرمایه را به صورت ربوی به بانک یا مؤسسه‌ای قرض داده و بهره دریافت کنند.

دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرد: در همه صورت، معاملات فارکس به گونه‌ای طراحی شده که سود بردن یک ‌طرف همیشه با ضرر طرف دیگر رقم می‌خورد، یعنی یا قیمت ارز مورد معامله بالا می‌رود یا پایین می‌آید و در هر حالت یا این طرف سود می‌برد و آن طرف ضرر یا بالعکس.

موسویان تصریح کرد: در این شرایط، تنها کسی که در هر صورت سود می‌برد، کارگزار فارکس است که درصد خود را از هر قراردادی می‌گیرد؛ بنابرین به صورت طبیعی در این بازار تنها افراد بسیار حرفه‌ای می‌توانند سود ببرند و غالب ایرانیانی که وارد این بازار شده‌اند در کوتاه مدت بعد از چند معامله کل سرمایه‌شان را از دست داده‌اند.

وی ابراز داشت: در همه موارد معاملات فارکس، بخش قابل توجهی از سرمایه‌های ملی از کشور خارج شده و درصد کمی از آن به عنوان سود به کشور برمی‌گردد و از این جهت نیز خلاف قوانین کشور بوده و آسیب جدی بر اقتصاد ملی می‌زند.

موسویان در پایان تاکید کرد: تذکر این نکته نیز ضروری است که برخی با مطرح کردن شکل ساده معاملات فارکس درصدد گرفتن مجوز فقهی هستند در حالی که امروزه این نوع از معاملات فارکس بسیار کم است و شکل رایج آن که در سطح وسیعی در اینترنت وجود دارد، شکل باطل فارکس محسوب می‌شود.

بورس و قمار

سوالی که ذهن بسیاری از افرادی که خواهان فعالیت در بورس هستند و یا تمایل به آن نشان میدهند آن است که آیا بورس قمار است ؟ آیا خریدن سهام یک شرکت و کسب سود از طریق بالارفتن ارزش سهام آن یک نوع امر حرام است ؟ در این مقاله به شبهات شما پاسخ داده میشود

شباهت های های بورس و قمار

یک قمار باز زمانی که در یک شرط بندی برنده میشود پس از احساس خرسندی از پیروزی در آن شرط بندی اعتماد به نفس بیشتری برای شرط بندی بعدی پیدا میکند و سعی میکند در شرط بندی بعدی مقدار پول بیشتری در قمار شرکت دهد تا سود بیشتری بگیرد بله یک معامله گر تازه کار و بدون آموزش هم بعد از اولین سود و معامله موفق باز هم با احساس طمع زیاد، علاقه بیشتری برای معامله کردن و وارد کردن پول بیشتری در معامله از خود نشان میدهد. حال ممکن است در معامله بعدی سود یا ضرر دهد حال طرف دیگر ماجرا و شباهت دیگر قمارباز و یک معامله گر تازه کار در آن است که زمانی که یک قمار باز شرط خود در شرط بندی میبازد دچار افسرگی و ترس میشود و برای بازگردانی پول خود دست به قمار های بیشتری میزند و سعی میکند در شرط بندی بعدی با وارد کردن یک پول عظیم علاوه بر سود زیاد زیان خود را در قمار های قبلی بران کند حال ممکن است که این قمار باز در شرط بندی بعدی هم نیز پول خود را از دست داده و به یکباره ببیند بعد از مدت کوتاهی دیگر هیچ جیزی برای شرط بندی ندارد حال برمیگردیم به معامله گر بدون آموزش خودمان زمانی که معامله گر به اشتباه وارد یک معامله میشود و یک سهم نا مناسب را برای سرمایه گذاری انتخاب میکند پس از مدت کوتاهی سهم دچار زیان شده و حتی زمانی که سهم خوبی را انتخاب کرده و صبر زیادی در معامله ندارد سعی میکند مقدار پول بیشتری در آن سهم وارد کند و زود تر به سود برسد اما غافل از آنکه او با اطلاعات کامل وارد معامله نشده است و چه بسا مقدار زیادی در بازار ضرر کند و با دلسردی از بازار بورس خداحفظی کند و به بقیه دوستانش توصیه کند هیچگاه وارد بازار سرمایه نشودو به عقیده او بورس قمار زیرا اون تمام پول خود را در بورس از دست داده است.

[/vc_column_text][vc_single_image image=”1619″ img_size=”large”][vc_column_text]

مشکل از کجاست آیا صحبت های این فرد مال باخته در مورد بورس صحیح است ؟ یا که خیرآیا این فرد که کمبود اطلاعات خود را به گردن بازار بورس میاندازد و بورس را به قمار تشبیه میکند اشتباه است ؟

قطعا او دچار گمراهی است و دلایل اشتباه بودن عقیده این افراد را در ادامه بررسی میکنیم

[/vc_column_text][vc_single_image image=”1620″ img_size=”large”][vc_column_text]

تفاوت های عظیم بورس و قمار

تفاوت اول :یک معامله گر حرفه ای در بورس هیچگاه با پول خود قمار نمیکند او ابتدا با بررسی سهم مورد نظر خود چه از لحاظ بنیاد آن شرکت و شناخت آن و چه از لحاظ سابقه مالی آن شرکت و بررسی نمودار آن اقدام به خرید میکند و همیشه این معامله گر با هدفی که در ذهن خود دارد همیشه یک مقدار معین پول وارد بازار سرمایه گذاری میکند که حتی در صورت اشتباه در وارد شدن در یک معامله تمام سرمایه خود را از دست ندهد و یا پس از سودی که از معامله کسب میکند دبر خود کنترل دارد و دچار طمع نمیشود که در معامله بعدی تمام سرمایه خود را وارد کند.

تفاوت دوم: معامله گر در سرمایه گذاری حد ضرر خود را مشخص میکند و زمانی که سهم از ک حد بیشتر نزول میکند دیگر از معامله خارج میشود و اجازه نمیدهد ضرر بیشتری کند که تمام سرمایه خود را از دست بدهد و سعی میکند در معامله بعدی با مطالعه بیشتر و درس گرفتن از اشتباه خود سود اوری بیشتری داشته باشد هر گاه از یک معامله گر حرفه ای بپرسید آیا بورس و قمار به هم شبیه هستند قطعا جواب او منفی است زیرا معامله گر در بورس بر پایه علم و بررسی حکم شرعی معامله در بورس دانش است در حالی که قمار بر پایه شانس و تقلب پایه ریزی شده.

تفاوت سوم: یکی از مهم ترین تفاوت های بورس و قمار این است که یک معامله گر با وارد کردن پول به بازار سرمایه و بورس به توسعه شرکت مورد نظر کمک کرده چه بسا شرکت دارای تعداد زیادی نیرو باشد و این شرکت از راه واگذاری سهام خود به بورس کسب دارامد کند و نقدینگی بیشتری وارد ان شرکت شود حال میبینیم که یک معامله گر با سرمایه گذاری مناسب نه تنها قمار نکرده است بلکه در تولید و شکوفایی کشور تاثیر بسازیی خواهد داشت.

نظر مراجع تقلید در مورد بازار بورس و قمارو تفاوت های آن با یکدیگر

حضرت آیت الله خامنه ای: به عقیده حضرت ایت الله خامنه ای رهبر انقلاب حکن شرعی بورس،فیالنفسه حرام بررسی حکم شرعی معامله در بورس نیست.چرا که در این بازار دارایی های مختلف مورد معامله قرار میگیرندلذا تا زمانی که این گونه معاملات در بورس از را مشروع و قانونی صورت گیرند،حرام نیستند.

آیت الله مكارم شیرازی:

درآمد و كسبی كه از طریق بورس و خرید و فروش اوراق بهادار بدست می آید،با وجود امكان كم یا زیاد شدن شاخص بورس قمار محسوب نمیشود

از نظر اسلام انجام هر نوع معاملات – مانند بورس، خرید و فروش سهام و… یا اینكه كسی كار خود را خرید و فروش سهام قرار دهد در صورتی كه عقود و معاملات صوری نباشند، مطابق با احكام شرع و قوانین باشند، فروشنده واقعا مالك باشد یا از طرف مالك وكیل باشد و خریدار واقعا مالك و صاحب جنس خریداری شده شود، اشكال ندارد.

فرق قمار و بورس در این است كه در قمار، خوردن مال به باطل صورت می گیرد. یعنی بدون مجوز یا عقود شرعی است. ولی در بورس اگر بر اساس عقود شرعی و اسلامی عمل شود خرید و فروش بی اشكال است.